Kontrasty życia pozagrobowego

Główny cmentarz w Santiago jest dla mnie metaforą tego miasta, jego miniaturą oddającą z wielką siłą kontrasty społeczne, których nie da się tu nie zauważyć już na pierwszy rzut oka.

Jest miniaturą miasta, ponieważ w kwadrans można pokonać dystans dzielący martwych bogatych od martwych biednych (ale czy samym martwym robi to jakąś różnicę?).

Mauzoleum w eleganckiej części cmentarza:
czy tu spoczywa Tutanchamon?

Grób czy prywatny zamek?

Część cmentarza, w której spoczywają majętni mieszkańcy miasta wygląda jak muzeum: style architektoniczne mauzoleów mieszają się ze sobą wśród cienistych alejek: mauzoleum w stylu gotyckim sąsiaduje z innymi w stylu egipskim, renesansowym, neoklasycznym; figury płaczących aniołów stoją niedaleko posągów sfinksa... No cóż, czy można komuś zabronić, by postawił sfinksa na straży zmarłego? Przecież zmarłym się nie odmawia.
Widać w tym wszystkim zachwyt tym, co europejskie, wyrafinowane, „wysokie” i gustowne. Takie też są domy wielu zamożnych mieszkańców Santiago: meble jakby wyciągnięte z jakiegoś francuskiego muzeum, fotele w stylu Ludwika XIV, nieważne już jest czy meble te są, czy nie są z tej samej bajki (epoki), ważne, żeby pachniało Europą. Tak też trochę wygląda bogata część cmentarza. Jest po prostu bardziej europejsko niż w samej Europie. Co z pewnością cieszy snobistyczną klasę zamożnych w Chile. Nazwiska osób pochowanych w ogromnych mauzoleach też najczęściej nie są chilijskie, tylko francuskie, włoskie, niemieckie. Można zatem sobie wyobrazić, że europejska emigracja miała się tu dobrze (i chyba ma się do dziś), skoro większość z nich spoczywa w grobach o rozmiarach, jakich nie powstydziłyby się jednorodzinne domy.

No ale przespacerujmy się kawałek dalej... Wszystko jest piękne, dostojne i eleganckie, ale tylko do pewnego momentu, kiedy nie przekroczy się granicy (czyli muru, w którym również pochowani są zmarli, ale ci już w systemie szufladkowym, bardziej oszczędnie), za którą pojawia się cmentarz biednych.

Ten z kolei przypomina bardziej zgliszcza po występie objazdowej grupy cyrkowej. Zdumiewa kolorystyka tej części cmentarza, która kontrastuje z dystyngowaną szarością dzielnicy bogatych zmarłych.

Estetyka ludu: kolorowo ubrane choinki świąteczne, flagi ulubionych klubów piłkarskich, maskotki, lalki, świecidełka, kolorowe wiatraki, srebrzyste łańcuchy i ozdoby choinkowe, plastikowe kwiaty, których wyblakły kolor może być tylko znakiem, że kiedyś z pewnością wyglądały „jak żywe”.
Estetyka kiczu, choć trochę nie wypada nazywać tego kiczem, bo za dużo w tym smutku i nostalgii. Intensywność kolorów, jak na bazarze, albo podczas przedstawienia cyrkowego, a jednocześnie cmentarna cisza i żal po utracie bliskich. Może to jakoś ze sobą nie współgra, ale efekt jest zdumiewający: trochę jakby widzieć płaczące dziecko podczas wygłupów clowna.

Cmentarna estetyka ludu

W tej biednej części cmentarza znajduje się również grób Victora Jary, piosenkarza zamordowanego przez juntę w kilka dni po zamachu stanu, Violety Parry, słynnej chilijskiej pieśniarki, nawet taki komunista jak Pablo Neruda znalazł się tu przypadkiem, ale w parę lat po śmierci jego zwłoki przeniesiono do grobu przy jego domu w Isla Negra (podobno zawsze lubił mieć widok na morze).

Ten oznaczony na czerwono grób to miejsce spoczynku
Victora Jary.
Oczywiście w cmentarnych slumsach.

W tej części cmentarza noblista nie miał widoku na morze.

Cmentarz, Santiago w miniaturze: jego kontrasty, jego dwa osobne światy: bogatych i biednych, którzy żyją zupełnie obok siebie, jednak niewiele o sobie wiedzą nawzajem. I tak, jak za życia biednego nigdy nie będzie stać na wynajęcie czy kupno mieszkania w dzielnicy bogatych, tak nawet po śmierci nie będzie on mógł liczyć na awans klasowy: opłata za grób w eleganckiej części cmentarza zawsze będzie przerastać jego możliwości.

Makabryczna laleczka, ciarki przechodzą po plecach…

Zaszufladkowani

Polski akcent na cmentarzu: grób Ignacego Domeyki,
rektora Uniwersytetu Chilijskiego